“Oganic food is food grown in a church organ. Organised crime is crime committed by organists.”
Well, etymologically speaking.
Organ
Once upon a time, the ancient Greeks had the word organon, which meant something you work with. An organon could be a tool, an implement, a musical instrument, or a part of the body. For the moment, let’s stick to the musical sense.
Orginally, an organ was any musical instrument, and this was still the case when, in the ninth century, people decided that every church should have a pipe organ in it, for, as Dryden put it: “What human voice can reach the sacred organ’s praise?”.
(Source: internet)
Slowly, the pipe part of pipe organ got dropped and other instruments ceased to be organs (except the mouth organ, which, if you think about it, sounds a bit rude). And that’s why an organ is now only the musical instrument you have in a church.
Now, let’s return to the Greeks, because organ continued to mean a thing you work with, hence a part of the body, as in the old joke: “Why did Bach have twenty children? Because he had no stops on his organ.”
Organic
A bunch of organs put together make up an organism, and things that are produced by organisms are therefore organic. In the twentiethh century, when artificial fertilzers were strewn upon our not-green-enough fields, we started to distinguish between this method and organic farming and thus, organic food.
Organize, Organization
The human body is beautifully and efficiently arranged. Each organ has a particular function. I have a hand to hold a glass, a mouth to drink with, a belly to fill, a liver to deal with the poison and so on and so forth. Heart, head, lungs, liver, kidney, and colon: each performs a particular task, and the result, dear reader, is the glory that is I.
(Source: internet)
If you arrange a group of people and give each one a particular job, you are, metaphorically, making them act together like the organs of a body. You are organizing them.
Thus, an organization: something in which each person, like each organ of the body, has a particular task. That shift in meaning happened in the sixteenth century when everybody liked metaphors about the body politic. However, crime didn’t get organized until 1929 in Chicago, when Al Capone was running the mob (or mobile vulgus to give it its proper name – mob is only a shortening).
“The Etymologicon” - Mark Forsyth.
Bản dịch
“Thực phẩm hữu cơ là thực phẩm trồng trên đại phong cầm trong nhà thờ. Tội phạm có tổ chức là tội ác do những nhạc công chơi phong cầm thực hiện.”
Về mặt từ nguyên thì đúng là vậy thật.
Phong cầm (Organ)
Người Hy Lạp cổ đại có từ organon (ὄργᾰνον), có nghĩa là thứ mà bạn làm việc cùng, thứ mà bạn dùng để làm việc. Organon có thể là một công cụ, dụng cụ, nhạc cụ hoặc một bộ phận của cơ thể. Trước tiên, hãy xét từ này ở nét nghĩa liên quan đến âm nhạc.
Lúc đầu thì organ có thể là bất kỳ nhạc cụ nào, và ý niệm này vẫn được hiểu như vậy cho đến thế kỷ thứ chín khi người ta quyết định mọi nhà thờ nên có một cây đại phong cầm (pipe organ). Lý do, như Dryden đã viết: “Liệu giọng của loài người có thể đạt đến âm sắc thiêng liêng như âm thanh của đại phong cầm?”1
Dần dần, phần pipe của pipe organ bị lược đi và các nhạc cụ khác cũng “không còn đất diễn” chỉ còn lại organ – phong cầm - (ngoại trừ mouth organ, nếu bạn nghĩ theo hướng trần trụi này2). Đó là lý do tại sao trong nhà thờ hiện nay chỉ còn mỗi đại phong cầm.
Trở lại với người Hy Lạp, organ với nghĩa thứ mà bạn sử dụng để làm việc, do đó organ cũng chỉ một bộ phận của cơ thể. Có chuyện tiếu lâm về Bach dựa vào nét nghĩa này như sau: “Tại sao Bach lại có 20 người con? Bởi vì ông ấy không thể dừng với organ của mình (ND: vừa là phong cầm vừa để chỉ cần tăng dân số 😊).”
Hữu cơ (Organic)
Một tập hợp của nhiều cơ quan (organ) gọi là sinh vật (organism); do đó, những thứ do sinh vật tạo sinh đều là hữu cơ (organic). Vào thế kỷ 20, khi mà người làm nông rải phân bón hóa học tràn lan trên những cánh đồng cằn cỗi, người ta bắt đầu phân biệt phương pháp canh tác dùng phân hóa học với canh tác hữu cơ (organic farming) – phương thức sau cho chúng ta thực phẩm hữu cơ (organic food).
Tổ chức (Organization)
Cơ thể con người được tạo tác không chỉ đẹp mắt mà còn hiệu quả. Mỗi cơ quan (organ) đảm nhiệm một chức năng cụ thể. Ta có tay để cầm/nắm/nâng ly, miệng để uống, bụng để chứa thức ăn, gan để xử lý chất độc, vân vân và vân vân. Tim, đầu, phổi, gan, thận và đại tràng…mỗi cơ quan thực hiện một nhiệm vụ cụ thể; kết quả là, bạn đọc thân mến, tôi – hoàn mỹ - là thành quả của chính mình.
Nếu bạn tập hợp một nhóm người và giao cho mỗi người một công việc cụ thể, thì với lối nói ẩn dụ, bạn đang khiến họ phối hợp cùng nhau giống như các cơ quan (organ) của một cơ thể. Bạn đang tổ chức, sắp xếp (organizing) những người này.
Do đó, một tổ chức (an organization), là nơi mà trong đó mỗi người, giống như mỗi cơ quan của cơ thể, có một nhiệm vụ cụ thể. Sự chuyển nghĩa này diễn ra vào thế kỷ 16 khi mọi người thích cách nói ẩn dụ về thể chế chính trị (ND: tức từ nội quan, cơ quan của cơ thể chuyển nghĩa thành một thực thể chính trị). Tuy nhiên, khái niệm tội phạm có tổ chức (organized crime) chỉ bắt đầu xuất hiện từ năm 1929 khi Al Capone3 khai sinh nên loại hình tội phạm này (run the mob) ở thành phố Chicago. Từ mob (viết tắt của mobile vulgus4) chỉ đám du thủ du thực, bọn côn đồ.
(Nguồn: Internet)
Chú thích
1: Trích từ bài thơ “A Song for St. Cecilia’s Day” (Khúc ca cho ngày thánh Cecilia) của nhà thơ Anh John Dryden, viết năm 1687.
2 mouth organ là đàn/kèn harmonica (khẩu cầm hay còn gọi ác-mô-ni-ca) nhưng cũng là cách nói giảm, nói tránh của một hành vi tình dục: “thổi kèn” (fellatio/blowjob).
3 Al Capone (1899-1947): một thương gia đồng thời là thủ lĩnh tổ chức tội phạm Chicago Outfit. Google thêm để biết về ông trùm này 😊.
4 mobile vulgus là tiếng Latin tương đương với a fickle crowd (đám đông hay thay đổi, không kiên định); ở phạm vi bài viết này, nhất là để minh họa cho tội phạm có tổ chức, người dịch tìm một nghĩa tương đương là đám “du thủ, du thực”.
Lâm Nguyễn.